-
1 беренчел
прил.1) первонача́льный, перви́чныйберенчел тукыма — бот. перви́чная ткань
беренчел эшкәртү — перви́чная обрабо́тка
2) первоочередно́йберенчел бурыч — первоочередна́я зада́ча
беренчел ихтыяҗлар — первоочередны́е ну́жды
• -
2 беренчел чыганак
первоисто́чник -
3 беренчел
birincil -
4 беренчел
прпервичный -
5 беренчел
primär; ursprünglich; anfänglich -
6 беренчел
прил. первичный -
7 иң беренчеләр
перве́йший, первонача́льный -
8 birincil
беренчел -
9 первичный
-ая; -ое1) беренчел, беренче2) башлангыч, түбәнге3) төп, нигез, беренчел -
10 аң
сущ.1) в разн. знач. созна́ние (общественное, классовое, политическое, развитое, отсталое; рабочего, крестьянина, молодёжи); ра́зум (высший, активный, первобытного человека); ум; рассу́докаң эшчәнлеге — де́ятельность ра́зума (ума́, рассу́дка)
аналитик аң — аналити́ческий ум
гражданлык аңы — гражда́нское созна́ние
материя беренчел, аң икенчел — мате́рия перви́чна, созна́ние втори́чно
аның үпкә хисе томалаган аңын — чу́вство оби́ды в нём застла́ло ра́зум
2) в функ. сказ. аңында в созна́нии, в своём (здра́вом) уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке (кто-л. перед смертью)•- аңнан язганчы
- аңнан язар дәрәҗәдә
- аңнан язу
- аңы юк••аң җитмәслек — см. акыл җитмәслек
аң сыйдырмау — см. акылга сыймау
аңга зыян килү — см. акылга җиңеләю
аңга сыймау — см. акылга сыймау
аңны бутау (буташтыру, чуалту) — одурма́нивать/одурма́нить ( кого) || одурма́нивание
- аң бул- аңга килү
- аңга китерү
- аңны җыю -
11 беренче
числ.; порядк.1) в разн. знач. пе́рвыйберенче йорт — пе́рвый дом
беренче март — пе́рвое (число́) ма́рта
балачакның беренче көннәреннән үк — с пе́рвых дней моего́ де́тства
беренче мөмкинлек булу белән — при пе́рвой возмо́жности
беренче чакыру белән — по пе́рвому зо́ву (тре́бованию)
беренче салкыннар — пе́рвые моро́зы
беренче урын — пе́рвое ме́сто, пе́рвенство
беренче мәхәббәт — пе́рвая любо́вь
2) в знач. прил. пе́рвый, са́мый лу́чший, высо́кого ка́честваавылда беренче гармунчы — са́мый лу́чший гармони́ст дере́вни
беренче сорт алма — я́блоко пе́рвого со́рта (высо́кого ка́чества)
класста беренче укучы — пе́рвый учени́к в кла́ссе
3) в субстантивном употр. беренчеләра) первокла́ссники; первокла́ссницы; уча́щиеся (из) пе́рвого кла́ссаб) первопрохо́дцы4) в знач. вводн. сл. беренчедән во-пе́рвыхберенче, бу факт беркайда да теркәлмәгән — во-пе́рвых, э́тот факт нигде́ не зарегистри́рован
5) в знач. сущ.; разг. пе́рвое ( блюдо в обеде)беренчегә итле токмач — на пе́рвое лапша́ с мя́сом
•- беренче буларак
- беренче дәрәҗә
- беренче дәрәҗәле
- беренче май
- беренче тапкыр
- беренче мәртәбә
- беренче чираттагы
- беренче нәүбәттәге
- беренче ярдәм••беренче адымнар (беренче адым) — пе́рвые шаги́
беренче карашта — на пе́рвый взгляд, с пе́рвого взгля́да
беренче карлыгач (беренче сандугач) — пе́рвая ла́сточка
беренче коймак төерле була — пе́рвый блин ко́мом
беренче көннәрдән үк — с пе́рвых же дней, с са́мого нача́ла
беренче кул — пе́рвая рука́
беренче кулдан — из пе́рвых рук
беренче күргән (беренче очраган) — пе́рвый встре́чный
беренче минутларда — в пе́рвую мину́ту
беренче сүздән — с пе́рвого же сло́ва, сра́зу
беренче эш итеп (беренче чиратта, беренче нәүбәттә) — пе́рвым де́лом (до́лгом), в пе́рвую го́лову
беренче юл салучы — первопрохо́дец
-
12 икенчел
прил.1) втори́чный; представля́ющий втору́ю ступе́нь разви́тияикенчел чимал — втори́чное сырьё
ми кабыгының икенчел үзәкләре — втори́чные це́нтры коры́ мо́зга
материализм табигатьне беренчел, рухны икенчел итеп ала — материали́зм исхо́дит из того́, что приро́да - перви́чна, а дух - втори́чен
2) побо́чныйикенчел җенес билгеләре — втори́чные половы́е при́знаки
• -
13 иң
I сущ.1) ширина́ (листа, холста, ленты, реки, комнаты и т. п.)иңе бер метр ярымлык тукыма — ткань ширино́й в полтора́ ме́тра
2) попере́чник, разме́р в ширину́, диа́метр (бревна, бруса, бочки)бер иң киңлегендәге җәймә — простыня́ ширино́й в одно́ поло́тнище
дүрт иңнән торган җилкән — па́рус в четы́ре поло́тнища
3)а) иногда в ф. мн. ч. иңнәре плечо́иңнәрен җыерды — пожа́л плеча́ми
иңнән кагу — похло́пать кого-л. по плечу́
иңенә күтәрде — взвали́л на пле́чи;
б) межпле́чье•- иңе арту••иңгә иң торып — вме́сте, совме́стно
иңе буе бер — поперёк себя́ то́лще, в дверь не прохо́дит
иңен иңләү — обходи́ть, исходи́ть (исколеси́ть) вдоль и поперёк
иңеннән буена айкау — пройти́сь вдоль и поперёк
иңнән иңгә — от кра́я до кра́я
иңнән тау төшү — как гора́ с плеч (свали́лась)
иңнән төшү — свали́ться с плеч
иңнәргә күтәрү — взва́ливать (класть, положи́ть) на пле́чи, обременя́ть чем-л. (обычно работой, заботами, делами)
IIиңне иңгә куеп (терәп) — плечо́ в плечо́; плечо́м к плечу́
1) частица усил. слу́жит для образова́ния превосхо́дной сте́пени наре́чий и прилага́тельных: са́мый, наи-иң кирәкле — са́мый ну́жный, кро́вный
иң кечкенә — са́мый ма́ленький; мале́йший
иң әүвәлге — са́мый пе́рвый; перве́йший
иң озын көн — са́мый дли́нный день
2) ф. повтора - иң-иң са́мый-са́мыйиң-иңнәр арасында — среди́ са́мых-са́мых ( лучших)
•- иң беренчеләр
- иң зур
- иң зур уртак бүлүче
- иң кечкенә уртак кабатлы••иң аз дигәндә — см. иң азында
иң азы (яки киме) — см. иң азында
иң башлап — са́мым пе́рвым де́лом
иң күбе(ндә) — ма́ксимум; са́мое бо́льшее; не бо́лее чего-л., мно́го-мно́го, от си́лы
иң элек (әүвәл) — пре́жде всего́, пе́рвым де́лом
- иң кимендәиң яхшысы — в знач. вводн. сл. лу́чше всего́
-
14 өскорма
сущ.; филос.надстро́йкабазис - беренчел, өскорма - икенчел — ба́зис - перви́чен, надстро́йка - втори́чна
идеологик өскорма — идеологи́ческая надстро́йка
-
15 үзагач
сущ.древеси́наберенчел үзагач спец. — перви́чная древеси́на
икенчел үзагач спец. — втори́чная древеси́на
-
16 абсолют
мабсолют (идеалистик философиядә: дөньяда булган бар нәрсәнең дә үзгәрмәс, мәңгелек, беренчел нигезе - рух, идея, алла) -
17 в первых рядах
иң алда, беренчеләр булып -
18 во-первых
вводн. сл.беренчедән, беренчеләй -
19 вторичный
-ая; -ое1) икенче, икенче мәртәбә..., икенче тапкыр..., икенче кат...2) ( производный) икенчелматерия первична, а сознание вторично филос. — материя беренчел, ә аң икенчел
3) ( побочный) икенчел; өстәмә -
20 первозданный
См. также в других словарях:
беренчел — с. Нәр. б. үсешендә беренче баскычта торган; башлангыч ноктада булган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
абсолют — Идеалистик философиядә: галәмнең мәңгелек, үзгәрмәс, беренчел нигезе – рух, идея; диндә: алла, тәңре. с. Үзгәрми торган, үзгәрешсез. АБСОЛЮТ ЗУРЛЫК – Математикада: + һәм – билгеләреннән башка алынган зурлык. АБСОЛЮТ КҮПЧЕЛЕК – Иң зур күпчелек.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
башлангыч — с. 1. Беренче, беренчел, баштагы. Өйрәнчек, күнекмәлек б. адымнар 2. Иң түбәнге, беренче баскычтагы. Нин. б. оешманың урындагы бүлеге (буыны) булып торучы 3. и. Башлап җибәрелгән эш яки күренеш; яңалык 4. и. Башланып китүнең төп чыганагы.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бойня — Хайван сую һәм түшкәләрне беренчел эшкәртү предприятиесе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
идеализм — 1. Рухны, аңны, идеяне бөтен барлыкның нигезе һәм беренчел, ә материяне икенчел, шулардан чыгарылма дип саный торган, фәнгә каршы булган философик юнәлеш 2. Үз үзен аямыйча, үз интересларын күзәтмичә, теге яки бу эшкә, хезмәт итүгә омтылыш,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
катакомба — Кешеләр яшеренеп торыр өчен җайлап казылган җир асты юллары (беренчел мәгънәсе – бор. Рим христианнарының яшерен гыйбадәт мәгарәсе) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
материализм — 1. Идеализмга капма каршы буларак, рухка, аңга, фикерләүгә мөнәсәбәттә материяне, табигатьне, объектив чынбарлыкны беренчел дип таный торган, объектив чынбарлыкның аңга, фикерләүгә бәйсез рәвештә яшәвен, дөньяны һәм аның закончалыкларын танып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рух — 1. Аң, фикерләү, психик сәләт. Дөньяга караш, мәсләк. Материалистик философиядә һәм психологиядә: югары төзелешле материянең аерым бер үзенчәлеге буларак фикерләү, аң. Идеалистик философиядә; барлык әйберләрнең, күренешләрнең нигезендәге… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табу — (ТАБЫЛУ) – I. ф. 1. Кирәкле нәрсәне көтмәгәндә күреп, сизеп, үзеңә алу, файдалану яки аның кайдалыгын хәтерләп кую. Югалган, онытып калдырылган нәрсәне күреп алу. Очрату, тап булу, юлыгу. Югалган яки яшерелгән нәрсәне эзләп, кайдалыгын белү.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
туры — I. с. 1. Кәкре бөкре түгел, бөгелмәгән, төз. рәв. Бөгелмичә, төз 2. и. мат. Туры сызык 3. Иң кыска, иң якын. Пунктларны турыдан туры тоташтырган (элемтә, юл һ. б.) 4. рәв. Ике арада тукталмыйча, кермичә. Арадагы инстанцияләрне читләтеп узып 5.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
түбән — с. 1. Җиргә яки берәр нәрсә өстенә якын. рәв. Җиргә якын, түбәнтен 2. Аскы, астагы. рәв. Аска таба, аска. и. Ас, аскы урын 3. Түбәнге (1) 4. Уйсу, иңкү түбән җир 5. Елга тамагына якын, шуңа таба булган 6. Ишеккә якынрак булган; киресе: түр 7. рәв … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
